พิษสารเคมีกำจัดวัชพืช (Herbicide)

ประพันธ์ เชิดชูงาม, วทบ, สม, สาขาพิษวิทยาและอาชีวเวชศาสตร์สิ่งแวดล้อม, ภาควิชาเวชศาสตร์ป้องกันและสังคม, คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล

สารเคมีกำจัดวัชพืชกลุ่มคลอโรฟีน็อกซี่อะซีเตท [Chlorophenoxyacetate Herbicide]

สารเคมีกำจัดวัชพืชกลุ่ม Chlorophenoxyacetate บางทีเรียกชื่อสั้น ๆ ว่า Phenoxy หรือ Chlorophenoxy สารในกลุ่มนี้ได้แก่ 2,4-D, MCPA , mecoprop (MCPP) , dichlorprop (DCPP) และ 2,4,5-T
ประโยชน์ :

• สารเคมีกำจัดวัชพืชกลุ่มคลอโรฟีน็อกซี่ใช้กำจัดวัชพืชใบกว้างในไร่นา ในทุ่งหญ้า สวนสาธารณะ สวนผลไม้ วัชพืชที่ขึ้นตามขอบสระ ริมคลองชลประทาน เป็นต้น

สาเหตุการเกิดพิษ :

• สารเคมีกำจัดวัชพืชกลุ่มคลอโรฟีน็อกซี่ เมื่อถูกสัมผัสบริเวณผิวหนัง จะรู้สึกระคายเคือง ถ้าเข้าปากจะเจ็บในปาก ปวดแสบปวดร้อนในลำคอ และหลอดอาหาร ทำให้เกิดแผลผุพอง และทำลายกล้ามเนื้อเส้นประสาท และสมองสารเคมีกำจัดวัชพืชบางชนิดอาจมีส่วนผสมของน้ำมันก๊าดและน้ำมันเบนซิน เมื่อกลืนกินเข้าไปอาจจะทำให้เกิดอาการภาวะปอดบวมน้ำในภายหลังขึ้นได้ ผู้ป่วยส่วนใหญ่ที่ได้รับพิษมักมีสาเหตุมาจากการกลืนกินสารพิษเข้าไปเป็นจำนวนมาก และสารพิษมีความเข้มข้นสูง บางรายที่กลืนกินเข้าไปมากก็อาจเสียชีวิตได้ สารเคมีกลุ่มนี้ยังสามารถทำให้เกิดพิษถ้าสูดดมหรือหายใจเอาละอองของสารพิษเข้าไปหรือผิวหนังสัมผัสกับสารพิษจำนวนมากและเป็นระยะเวลานาน

ลักษณะอาการ:
ถ้ากลืนสารพิษ:

• จะปวดแสบปวดร้อนในปาก
• ไอ หายใจขัด จุก แน่น
• ปวดในช่องท้องอย่างรุนแรง
• มีไข้ต่ำ ๆ กระวนกระวาย
• ความคิดสับสน
• ปวดกล้ามเนื้อ
• กล้ามเนื้ออ่อนเปลี้ย และกล้ามเนื้อกระตุก
• ความดันโลหิตต่ำ
• หายใจเร็วและผิวหนังเขียวคล้ำ
• หมดสติ
• ชัก
  และอาจเสียชีวิตภายใน 2-3 ชั่วโมง
• ถ้าผู้ป่วยรอดชีวิตผ่านพ้นไปแล้ว 2-3 ชั่วโมง จะมีอาการ
• ภาวะปอดบวมน้ำภายใน 12-24 ชั่วโมง หากสารดังกล่าวมีน้ำมันก็าดหรือน้ำมันเบนซินเป็นส่วนประกอบ
• ปัสสาวะมีสีคล้ำ เนื่องจากมีอาการของไตถูกทำลาย มีอาการอวัยวะตับถูกทำลาย

ถ้าสารพิษถูกผิวหนัง :

• ผิวหนังจะแดง และระคายเคือง

ถ้าสารพิษถูกผิวหนังเป็นบริเวณกว้าง:

• จะมีอาการปวดกล้ามเนื้อ
• กล้ามเนื้ออ่อนเปลี้ย และกล้ามเนื้อกระตุก
• หมดสติ

ถ้าหายใจเอาสารพิษเข้าสู่ร่างกายปริมาณมาก:

• จะมีอาการปวดกล้ามเนื้อ กล้ามเนื้ออ่อนเปลี้ย และกล้ามเนื้อกระตุก หมดสติ

ถ้าสารพิษเข้าตา:

• จะมีอาการตาแดง และระคายเคือง

การปฐมพยาบาลเบื้องต้น :

• ถ้าสารพิษเข้าตา :
• ล้างตาด้วยน้ำสะอาดอย่างน้อย 15 นาที
• ถ้าสารพิษถูกผิวหนัง:
• เปลี่ยนเสื้อผ้าออกทันทีและทำความสะอาดบริเวณผิวหนังที่ถูกสารพิษด้วยน้ำสะอาดและฟอกด้วยสบู่และน้ำเย็นปริมาณมาก ๆ เป็นเวลาอย่างน้อย 15 นาที ถ้าเป็นไปได้ควรฉีดด้วยน้ำไหลแรง เช่นน้ำประปา เป็นต้น
• ถ้าผู้ป่วยกลืนกินสารพิษ:
• นำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันทีพร้อมภาชนะบรรจุสารพิษ

เอกสารอ้างอิง :

• Henry JA, Wiseman HM. Management of poisoning. WHO:Geneva;1997:120-3.

สารเคมีกำจัดวัชพืชโซเดียม คลอเรท [Sodium Chlorate]

ประโยชน์:

• โซเดียม คลอเรท เป็นสารเคมีที่นำมาใช้ในการกำจัดวัชพืช (weed killer) ทำหัวไม้ขีดไฟ (match head) และทำดอกไม้เพลิง (firework) ในอดีตโซเดียมคลอเรทเคยนำมาใช้เป็นน้ำยากลั้วคอ แต่ในปัจจุบันไม่แนะนำให้ใช้แล้ว

สาเหตุการเกิดพิษ:

• โซเดียมคลอเรท เมื่อเข้าสู่ร่างกายจะมีผลต่อสุขภาพ โดยสารพิษจะไปทำลายที่ตับและไต นอกจากนี้สารพิษเมื่อสัมผัสผิวหนังและตาจะมีอาการระคายเคือง ถ้ากลืนกินเข้าไป ประมาณ 2-3 ช้อนชา จะเสียชีวิต สารโซเดียมคลอเรทเป็นเกล็ดผงสีขาวลักษณะคล้ายน้ำตาลทราย หรือเกลือ ทำให้อาจเข้าใจผิดถ้าเก็บโซเดียมคลอเรทไว้ในภาชนะและวางรวมไว้ใกล้อาหารหรือวางไว้ในครัว

ลักษณะอาการ:

ถ้าผู้ป่วยกลืนกินสารพิษ:

• จะปรากฎอาการดังนี้:-
• คลื่นไส้ อาเจียน อุจจาระร่วง และปวดในช่องท้อง
• หายใจลึก
• หมดสติ
• ชัก
• ผิวหนังและบริเวณเปลือกตาล่างเป็นสีน้ำเงิน
• ผู้ป่วยถ่ายปัสสาวะไม่ออก และมีอาการของไตถูกทำลาย
• ผู้ป่วยจะเสียชีวิตภายในเวลา 2-3 ชั่วโมง

ถ้าสารพิษสัมผัสผิวหนัง:

• มีอาการระคายเคืองบนผิวหนัง
• ผิวหนังแดง
• เกิดเป็นแผลไหม้บริเวณที่สัมผัสสารพิษ

ถ้าสารพิษเข้าตา:

• ผู้ป่วยจะมีอาการระคายเคืองตา
• ต่อมาหนังตาจะแดง
• เกิดเป็น แผลผุพอง

การปฐมพยาบาลเบื้องต้น:

• ถ้าสารพิษเข้าตา:
• ให้ล้างตาด้วยน้ำสะอาดอย่างน้อยเป็นเวลา 15-20 นาที
• ถ้าสารพิษถูกผิวหนัง:
• ให้เปลี่ยนเสื้อผ้าใหม่ทันทีและทำความสะอาดบริเวณผิวหนังที่สัมผัสสารพิษด้วยน้ำสะอาดหรือน้ำประปาอย่างน้อยเป็นเวลา 15 นาทีหากเป็นไปได้ควรฉีดด้วยน้ำไหลแรง เช่นน้ำประปา เป็นต้น
  
• หากผู้ป่วยกลืนกินสารพิษ:
• หรือมีอาการตาอักเสบเป็นแผลเนื่องจากถูกสารพิษหรือร่างกายสัมผัสสารพิษให้นำผู้ป่วยออกจากบริเวณที่ได้รับสารพิษนั้นและนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที

เอกสารอ้างอิง :

• Henry JA, Wiseman HM. Management of poisoning. WHO:Geneva;1997:145-7.

สารเคมีกำจัดวัชพืชพาราควอท [Paraquat Herbicide]

พาราควอท เป็นสารเคมีที่ใช้ในการกำจัดวัชพืช ตามปรกติจะจำหน่ายในรูปของเหลวที่มีความเข้มข้น 20% ซึ่งจำเป็นต้องทำให้เจือจางก่อนนำไปใช้งาน ในบางประเทศพาราควอทจะจัดจำหน่ายในลักษณะของรูปเม็ด (tablet) ใช้สำหรับกำจัดวัชพืชที่ขึ้นในบริเวณสวนผลไม้ ซึ่งจะมีปริมาณของสารพาราควอทเข้มข้น 2.5% และไดควอท 2.5% และต้องนำไปผสมกับน้ำก่อนจะนำไปใช้

สาเหตุการเกิดพิษ:

• สารเคมีกำจัดวัชพืชพาราควอทเมื่อเข้าสู่ร่างกายจะออกฤทธิ์ทำลายอวัยวะต่าง ๆ ของร่างกายทำให้เกิดอาการไตอักเสบ ตับอักเสบ และปอดอักเสบ เป็นต้น สารพาราควอทเข้มข้น 20% มีคุณสมบัติในการกัดกร่อน (corrosive) ดังนั้นสารกำจัดวัชพืชพาราควอท จึงเป็นพิษอย่างร้ายแรงถ้าถูกกลืนกินเข้าไป ขนาดปริมาณของพาราควอทเข้มข้น 20% จำนวน 1 อึก (one mouthful) อาจทำให้เสียชีวิตจากการที่ปอดถูกทำลายโดยเกิดพังผืด (fibrosis) ขึ้นในเนื้อปอดภายในเวลา 2 สัปดาห์ ถ้ากลืนพาราควอทเข้าไปในปริมาณมากจะเสียชีวิตภายใน 12 ชั่วโมง ผิวหนังที่สัมผัสสารพาราควอทเป็นเวลานานและจำนวนมากจะเกิดอันตรายขึ้นได้โดยเฉพาะเด็ก ๆ การหายใจเอาละอองของพาราควอทเข้าสู่ระบบทางเดินหายใจเนื่องจากการฉีดพ่นกำจัดวัชพืชจะทำให้เกิดอาการระคายเคืองในจมูก ในลำคอ และมีเลือดกำเดาไหล

ลักษณะอาการ:
ถ้ากลืนกินสารพาราควอท:

• จะ อาเจียนทันทีและปวดแสบปวดร้อนในปากอย่างรุนแรง
• อุจจาระร่วงและมักมีเลือดปนออกมา
• ถ้ากลืนสารพิษเข้าไปเป็นจำนวนมาก จะมีผลต่อระบบอวัยวะต่าง ๆ ของร่างกายอย่างรุนแรงซึ่งจะเกิดขึ้นภายใน 2-3 ชั่วโมง ผู้ป่วยจะมีอาการ
• เซื่องซึม
• อ่อนเปลี้ย
• วิงเวียนและปวดศีรษะ
• มีไข้
• หมดสติ
• ไอ หายใจลำบาก
• ปอดบวมน้ำภายใน 2-3 ชั่วโมง ระยะนี้ผู้ป่วยอาจเสียชีวิตภายใน 12 ชั่วโมง
• หากกลืนกินสารพาราควอทเข้าไปปริมาณน้อย จะมีอาการรุนแรงเกิดขึ้นหลังจาก 24-48 ชั่วโมง อาการต่าง ๆ มีดังนี้:-
• เกิดแผลพุพองในปากและลำคอภายใน 24-48 ชั่วโมง
• บางรายเกิดแผลเป็นสีขาวในปากถึงคอ
• มีอาการปวดมากทำให้กลืนอาหารลำบากมาก ในปากจะเปียกอยู่ตลอดเวลาเนื่องจากผู้ป่วยไม่สามารถกลืนน้ำลายได้
• หายใจลำบากเนื่องจากเกิดพังผืดขึ้นในปอด
• ผู้ป่วยบางรายถ่ายปัสสาวะออกน้อยมากเนื่องจากไตเกิดการอักเสบอย่างรุนแรง
• บางรายมีอาการตัวเหลืองเนื่องจากจากอวัยวะของตับถูกทำลาย
  ระยะนี้ผู้ป่วยมักจะเสียชีวิตภายใน 2-3 สัปดาห์เนื่องจากภาวะการหายใจล้มเหลว

ถ้าสารพาราควอทสัมผัสผิวหนัง:

• สารพาราควอทเข้มข้น 20% เมื่อถูกผิวหนัง
• จะเกิดอาการเป็นผื่นแดง ต่อมาเกิดการอักเสบ
• ถ้าพาราควอทสัมผัสบริเวณนิ้วมือจะเกิดการอักเสบต่อมาเล็บจะแตกและหลุดออกได้
• ถ้าสารพาราควอทสัมผัสบริเวณผิวหนังบริเวณมากและนานหลายชั่วโมง จะมีอาการ หายใจขัดเนื่องจากระบบการหายใจถูกทำลาย
• บางรายถ่ายปัสสาวะออกน้อยมาก เนื่องจากระบบขับถ่ายถูกทำลาย
• บางรายมีอาการตัวเหลือง เนื่องจากอวัยวะของตับภายในถูกทำลาย
• ผู้ป่วยอาจจะเสียชีวิตจากระบบการหายใจล้มเหลว เนื่องจากอวัยวะภายในของปอดเกิดพังผืด (fibrosis)

ถ้าสารพาราควอทสัมผัสถูกนัยน์ตา:

• จะเกิดอาการอักเสบที่ดวงตาอย่างรุนแรง แต่ถ้าได้รับการรักษาอย่างถูกวิธีอาการเจ็บปวดต่าง ๆที่ตาก็จะหายเป็นปรกติ
• ถ้าหายใจเอาสารพาราควอทเข้าสู่ร่างกาย:อาจเกิดเนื่องจากการสูดดมระหว่างการพ่นสารพาราควอทในสวนหรือในไร่ สารพิษก็จะไปทำลายเนื้อเยื่อในจมูก ทำให้เลือดกำเดาไหลออกมาได้

การปฐมพยาบาลเบื้องต้น:

• ถ้าผู้ป่วยกลืนสารพิษ:
• ห้ามให้อาหารหรือสิ่งอื่นใดทางปากเนื่องจากผู้ป่วยมีอาการเจ็บภายในปาก ผู้ป่วยจะไม่สามารถกลืนอาหารได้
• ถ้าผู้ป่วยมีอาการบาดเจ็บภายในปากอย่างรุนแรง ให้ใช้น้ำยาบ้วนปาก ถ้าพอกลืนอาหารได้ให้กินน้ำเย็นหรือไอศครีม
• ถ้าผู้ป่วยกลืน paraquat ไปแล้วนานกว่า 4 ชม. และผู้ป่วยยังรู้สึกตัวดี อย่าทำให้ผู้ป่วยอาเจียน และถ้าสามารถกลืนเองได้ให้ผู้ป่วยกินดินสอพองผสมน้ำดื่มเนื่องจากดินสอพองจะดูดสารพิษไว้
• ถ้าสารพิษเข้าตา:
• ล้างตาด้วยน้ำสะอาดเป็นเวลา 15-20 นาที
• ถ้าสารพิษถูกผิวหนัง:
• ให้เปลี่ยนเสื้อผ้าใหม ่หากสารพิษถูกเสื้อผ้าและสัมผัสผิวหนัง ให้ล้างสารพิษออกบริเวณที่สัมผัสผิวหนัง เช่น เล็บ ใบหน้า ผม แขน ลำตัว ด้วยน้ำเย็นหรือน้ำอุ่นเป็นเวลาอย่างน้อย 15 นาที หรือใช้น้ำประปาทำความสะอาดบริเวณที่สัมผัสสารพิษ และนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลให้เร็วที่สุดพร้อมภาชนะบรรจุสารพิษ

เอกสารอ้างอิง:

• Henry JA, Wiseman HM. Management of poisoning. WHO:Geneva;1997:137-40.

ไดไนโตร-โอ-คลีซอล,ไดไนโตรฟีนอล,ไดโนเซปและเพนตะคลอโรฟีนอล[Dinitro-o-cresol (DNOC), dinitrophenol, dinoseb and pentachlorophenol]

ประโยชน์:

• สารเคมีในกลุ่มนี้ มีคุณสมบัติในการกำจัดวัชพืช กำจัดแมลงและป้องกันโรคพืช รวมทั้งยังใช้เพื่อการถนอมรักษาเนื้อไม้มิให้เน่าเปื่อยผุพังโดยเร็ว

สาเหตุการเกิดพิษ:

• สารในกลุ่มนี้หากเข้าสู่ร่างกายจะเกิดการเร่งปฏิกิริยาทางเคมีขึ้น ทำให้ร่างกายมีการสะสมความร้อนจนเป็นสาเหตุให้เกิดอาการพิษที่เรียกว่าเป็นลมแพ้ความร้อน (heat stoke) หรือเกิดอาการอ่อนเพลียจากความร้อน (heat exhaustion) ปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นในร่างกายมนุษย์จะส่งผลทำลายระบบอวัยวะต่าง ๆ ของร่างกาย เช่น ตับ ไต และระบบประสาท สารในกลุ่มนี้หากมีสารอื่นผสมอยู่ด้วยจะทำให้มีพิษเพิ่มขึ้น เช่นน้ำมันก๊าด น้ำมันเบนซินหรือ เมทธานอลเป็นต้น สารเคมีชนิดฉีดพ่น ชนิดผง หรือไอควัน ล้วนแล้วแต่มีพิษทั้งสิ้นเมื่อสูดดม หายใจหรือกลืนกินเข้าไป นอกจากนี้ถ้าสารพิษสัมผัสผิวหนังจะถูกดูดซึมผ่านชั้นของผิวหนังและจะมีพิษมากขึ้นถ้าผู้ป่วยมีไข้อยู่ก่อนแล้ว

ลักษณะอาการ:

• ถ้ากลืนสารพิษ ภายในเวลา 2-3 ชั่วโมง จะปรากฏอาการดังนี้ :-
• ตัวเหลือง โดยเฉพาะตรงบริเวณฝ่ามือทั้งสองข้าง เล็บ ผมหงอกเหลือง แต่ตาจะเป็นสีขาว ไม่กลายเป็นสีเหลือง (เฉพาะ dinitro-o-cresol และ dinoseb เท่านั้น)
• เหงื่อออกมาก และกระหายน้ำ
• คลื่นไส้ และอาเจียน
• มีไข้สูง
• เหนื่อยง่าย
• มีความวิตกกังวล กระวนกระวาย
• หงุดหงิดง่าย เวียนศีรษะ และจิตสับสน
• หายใจลึก และเร็ว
• ชีพจรเต้นเร็ว
• ปัสสาวะสีเหลืองอ่อน (dinitro-o-cresol และ dinoseb เท่านั้น)
• ปัสสาวะออกน้อยมาก เนื่องจากไตถูกทำลาย
• ชัก
• หมดสติ
• มีอาการน้ำท่วมปอด (lung oedema)

ถ้าสารพิษสัมผัสผิวหนัง:

• จะมีอาการของผื่นบนผิวหนัง เช่น ลมพิษ
• อาการอื่น ๆ จะมีอาการเช่นเดียวกับอาการที่เกิดขึ้นจากการกลืนกินสารพิษ

ถ้าสารพิษเข้าตา:

• จะมีอาการระคายเคืองตาอย่างรุนแรง
• ตาแดง และมีน้ำตาไหลออกมาก

ถ้าหายใจเอาสารพิษสู่ร่างกาย:

• จะระคายเคืองจมูก และลำคอ
• หายใจลำบาก และปวดบริเวณยอดอก
• อาการอื่น ๆ จะมีอาการเช่นเดียวกับอาการที่เกิดขึ้นจากการกลืนกินสารพิษ

การปฐมพยาบาลเบื้องต้น:

• ถ้าผู้ป่วยยังรู้สึกตัวดี พยายามให้ผู้ป่วยดื่มน้ำเพื่อทดแทนน้ำที่ร่างกายสูญเสียไป
• ถ้าผู้ป่วยมีไข้สูง ให้เช็ดตัวด้วยน้ำเย็น ห้ามใช้ยา aspirin ระงับไข้ พยายามให้ผู้ป่วยได้นอนพักผ่อนในที่มีอากาศบริสุทธิ์
• ถ้าสารพิษเข้าตา:
• ให้เช็ดใบหน้าด้วยผ้านุ่มสะอาด เพื่อให้ผ้านุ่มซึมซับสารพิษออกจากบริเวณใบหน้า แล้วล้างด้วยน้ำสะอาดอย่างน้อยเป็นเวลา 15-20 นาที
• ถ้าสารพิษสัมผัสผิวหนัง:
• ให้เปลี่ยนเสื้อผ้าใหม่ทันที พยายามล้างบริเวณผิวหนังที่สัมผัสสารพิษ เช่น นิ้วมือ เท้า ผม ด้วยสบู่และน้ำเย็นอย่างน้อยเป็นเวลานาน 15 นาที หรือใช้น้ำที่ไหลแรง เช่นน้ำประปา
• ถ้าผู้ป่วยกลืนกินสารพิษ:
• นำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลและพยายามอย่าให้ผู้ป่วยเดิน เพราะจะทำให้ผู้ป่วยหมดกำลังอย่างรวดเร็ว และอาการพิษอาจรุนแรงขึ้นอีก
  

เอกสารอ้างอิง:

• Henry JA, Wiseman HM. Management of poisoning. WHO:Geneva;1997:123-6.

(C) sipcn@mahidol.ac.th

<<<<<<<<<<กลับด้านบน<<<<<<<<<<